سوختگی؛ آسیب جسمی و روانی که فراتر از درمان است

باشگاه خبرنگاران جوان– وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی امسال به مناسبت هفته جهانی سوختگی، با شعار «زنجیره امید؛ از مراقبت بالینی تا مراقبت‌های اجتماعی» بر اهمیت نگاه جامع، انسان‌محور و اخلاق‌مدار به مقوله درمان و باز توانی بیماران سوختگی تأکید دارد. این شعار یادآور آن است که مراقبت از بیماران باید از خدمات اورژانسی و درمان‌های تخصصی بیمارستانی فراتر رود و ابعاد روانی، اجتماعی و حمایتی را نیز در برگیرد.

سوختگی یکی از شدیدترین و پرهزینه‌ترین آسیب‌های جسمی است که نه‌تنها سلامت فرد، بلکه خانواده و جامعه را نیز درگیر می‌کند. آثار جسمی، روانی و اجتماعی سوختگی گاه تا سال‌ها پس از حادثه باقی می‌ماند و زندگی فرد را در ابعاد مختلف تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. بر همین اساس، درمان بیماران سوختگی صرفاً محدود به ترمیم زخم نیست؛ بلکه فرایندی چندمرحله‌ای و پیوسته است که از لحظه وقوع حادثه آغاز می‌شود و تا بازگشت فرد به زندگی عادی ادامه می‌یابد.

درمان سوختگی، تنها به اتاق عمل و پانسمان محدود نمی‌شود و مسیر بهبودی بیماران با مراقبت‌های تخصصی پزشکی آغاز می‌شود، اما با جراحی‌های ترمیمی، پیوند پوست، توانبخشی جسمی، حمایت‌های روانی، بازتوانی اجتماعی و توانمندسازی اقتصادی تکمیل می‌شود و در این میان، نقش خانواده‌ها، گروه‌های مردمی، نهاد‌های حمایتی و رسانه‌ها در ایجاد و استمرار این زنجیره امید بسیار تعیین‌کننده است.

وزارت بهداشت در راستای تحقق این هدف، برنامه‌های گسترده‌ای را برای ارتقای خدمات درمانی، آموزش تخصصی کادر درمان، توسعه مراکز سوختگی، و همچنین ترویج فرهنگ پیشگیری از سوختگی در سطح جامعه به اجرا گذاشته است. این وزارتخانه با همکاری نهاد‌های فرهنگی و اجتماعی، سازمان‌های مردم‌نهاد، و رسانه‌های ملی تلاش می‌کند تا آگاهی عمومی نسبت به عوامل خطر، روش‌های پیشگیری و اهمیت مراقبت‌های پس از درمان افزایش یابد.

از این رو با «مهدی موسوی‌زاده، فوق تخصص جراحی پلاستیک، ترمیمی و سوختگی» به گفت‌و‌گو پرداختیم.

به عنوان سوال اول؛ بیشترین سوختگی‌ها در چه نواحی رخ می‌دهد و بیشتر برای چه افرادی اتفاق می‌افتد؟

سوختگی‌ها می‌توانند در هر جایی که انسان زندگی می‌کند رخ دهند و عوامل متعددی دارند و این عوامل شامل سوختگی‌های حرارتی، شیمیایی و ناشی از جریان الکتریکی هستند و هرکدام نوع خاصی از آسیب را ایجاد می‌کنند.

سوختگی حرارتی می‌تواند ناشی از شعله آتش، بخارات داغ یا محیط‌هایی باشد که دمای آن به شدت بالا رفته است و بخار داغ یا حرارت شدید نه تنها سوختگی سطحی ایجاد می‌کند، بلکه اگر وارد سیستم تنفسی شود، آسیب‌های شدید ریوی ایجاد کرده و می‌تواند منجر به مرگ شود.

سوختگی‌های شیمیایی معمولاً در محیط‌های کاری رخ می‌دهد و مواد اسیدی یا قلیایی می‌توانند آسیب‌های شدید و دائمی ایجاد کنند. همچنین جریان الکتریکی، به ویژه در کارگران ساختمانی، می‌تواند باعث جرقه‌ها یا جریان‌های کشنده شود و حتی اگر فرد زنده بماند، بافت‌های زیادی از بدن تخریب شده و معلولیت دائمی ایجاد می‌شود.

در منازل و محیط‌های عمومی چه عواملی بیشترین نقش را در وقوع سوختگی دارند؟

یکی از دلایل شایع سوختگی در خانه‌ها و مدارس، استفاده از وسایل غیر استاندارد است. برای مثال، بخاری‌های نفتی یا گازسوز که استاندارد‌های ایمنی لازم را ندارند، می‌توانند باعث آتش‌سوزی و سوختگی‌های شدید شوند. متأسفانه در سال‌های گذشته شاهد حوادث فجیع در مدارس بوده‌ایم که تعداد زیادی از دانش‌آموزان دچار سوختگی شدید شدند، برخی از آنها معلول شدند و ده‌ها عمل جراحی روی آنها انجام شد.

در خانه‌ها نیز، استفاده غیر اصولی از گاز‌های خانگی و وسایل گرمایشی غیر استاندارد منجر به انفجار، آتش‌سوزی و مرگ و میر شده است و با توجه به این موارد، فرهنگ‌سازی و آموزش ایمنی در خانه‌ها و مدارس اهمیت بسیار زیادی دارد.

سوختگی‌ها در محیط کار چه ویژگی‌هایی دارند و چه توصیه‌ای برای پیشگیری دارید؟

در محیط‌های کاری، افرادی که با مواد شیمیایی یا برق سر و کار دارند، بیشتر در معرض سوختگی هستند. مواد شیمیایی اسیدی و قلیایی می‌توانند سوختگی‌های بسیار شدید ایجاد کنند و جریان برق، به ویژه برق‌های فشار قوی، خطرناک و حتی کشنده است. رعایت ایمنی و نکات حفاظتی در محل کار، قبل از هر فعالیت، می‌تواند از این حوادث جلوگیری کند.

درباره جراحی‌های ترمیمی و توانبخشی بیماران سوختگی توضیح دهید.

جراحی‌های ترمیمی و پیوند پوست می‌توانند تا حد زیادی به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کنند، اما هرگز نمی‌توانند بدن فرد را به حالت طبیعی اولیه بازگردانند. بسیاری از بیماران پس از سوختگی به مراقبت‌های طولانی‌مدت و چندمرحله‌ای نیاز دارند. تصور عمومی اشتباه است که جراح پلاستیک می‌تواند تمام سوختگی‌ها را درمان کند؛ در واقع، بسیاری از موارد حتی با بهترین درمان‌ها نیز به حالت کامل اولیه باز نمی‌گردند.

بیمه‌ها تا چه حد هزینه‌های درمان سوختگی و جراحی‌های ترمیمی را پوشش می‌دهند؟

در مراکز دولتی و دانشگاهی، بیمه‌ها بخش عمده‌ای از هزینه‌های درمان و جراحی‌های ترمیمی را تقبل می‌کنند، اما هزینه‌ها و طول درمان همچنان زیاد است و حمایت مالی کافی تنها بخشی از مسیر بهبودی بیماران را پوشش می‌دهد.

مهم‌ترین نکته افزایش آگاهی عمومی و رعایت ایمنی است و استفاده از وسایل استاندارد، توجه به نکات ایمنی در محیط کار و خانه، و جلوگیری از استفاده از وسایل غیر استاندارد می‌تواند بسیاری از سوختگی‌ها را پیشگیری کند. سوختگی نه تنها آسیب جسمی، بلکه پیامد‌های روانی و اجتماعی هم دارد و پیشگیری همیشه مؤثرتر از درمان است. همچنین سیاست‌گذاری و استانداردسازی تجهیزات گرمایشی و گازسوز در کشور می‌تواند تعداد این حوادث را به شدت کاهش دهد.

با توجه به اهمیت جراحی‌های ترمیمی و مراقبت‌های پس از سوختگی، آیا کمبود تجهیزات یا محدودیت‌های دیگر در بیمارستان‌ها مشکل‌ساز می‌شود؟

خوشبختانه بیمارستان‌ها بیماران سوختگی را تحت درمان قرار می‌دهند و این بخش مشکلی ندارد، اما گاهی برای انجام جراحی‌های خاص نیاز به وسایل ویژه‌ای است که به دلیل تحریم‌ها ممکن است کمبود داشته باشیم. این موضوع بسیار مهم است و باید به صورت جدی پیگیری شود.

مسئله اصلی کمبود تجهیزات یا نبود مراکز استاندارد است؟

نکته مهم‌تر این است که کشور ما نیاز به مراکز استاندارد سوختگی دارد که متأسفانه در سال‌های گذشته اقدام جدی و نظام‌مندی در این زمینه صورت نگرفته است. اگر به کشور‌های همسایه، به ویژه کشور‌های جنوبی، نگاه کنیم، می‌بینیم بیمارستان‌های استاندارد سوختگی با بخش‌های استریل، تجهیزات ویژه و امکانات لازم برای بیماران سوختگی ایجاد شده است.

سوختگی شدید باعث نقص ایمنی در بیماران می‌شود و حتی کوچک‌ترین عفونت می‌تواند جان بیمار را تهدید کند. بنابراین، بیمار سوختگی نیازمند مراقبت‌های بسیار ویژه‌ای است که تنها در مراکز استاندارد و مجهز قابل ارائه است.

آیا در تهران چنین مرکزی وجود دارد؟

متأسفانه حتی در تهران به عنوان پایتخت کشور، مرکز سوختگی کاملاً استاندارد و مجهز با تمام وسایل لازم نداریم و این وضعیت برای یک کشور بزرگ مانند ایران جای تأسف دارد و باید مورد توجه مسئولان عالی‌رتبه دولتی قرار گیرد. اگر مراکز استاندارد سوختگی در کشور وجود داشت، میزان مرگ و میر بیماران کاهش چشمگیری پیدا می‌کرد و بسیاری از عوارض و معلولیت‌ها قابل پیشگیری بود.

منبع: مهر