میراث «ام‌البنین» در گالری‌های شهر؛ مادرانی که ستون جامعه شدند

باشگاه خبرنگاران جوان – مرور آثار نقاشی انقلاب و دفاع مقدس نشان می‌دهد که تصویر مادران ایثارگر به یکی از ماندگارترین نمادهای هنر معاصر ایران تبدیل شده است؛ تصاویری که روایت‌کنندۀ صبر، ایمان و رشادت مادرانی است که فرزندانشان را در راه دفاع از وطن تقدیم کردند.

هم‌زمان با شب وفات حضرت ام‌البنین(س) و روز مادران شهدا، نگاهی دوباره به جایگاه مادران ایثار در هنرهای تجسمی ایران، به‌ویژه نقاشی، نشان می‌دهد که این قشر فداکار پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران جنگ تحمیلی هشت‌ساله، به یکی از مهم‌ترین مضامین هنر آیینی و مقاومت تبدیل شده‌اند.

با نگاهی به آثار برجسته این دوره، می‌توان دریافت که نقاشان ایرانی تلاش داشته‌اند سیمای مادران شهدا را نه‌تنها در لحظه‌های اندوه، بلکه در اوج صبر، وقار و معنویت ترسیم کنند. در اغلب تابلوهای مربوط به این حوزه، چهره مادران درحالی تصویر شده است که گرچه داغدار شهادت فرزندند، اما نشانی از آشوب، سردرگمی یا بی‌تابی در صورتشان دیده نمی‌شود. نگاه‌های آرام، قامت‌های استوار و حرکتی نرم در دست‌ها، نشانه‌هایی است که هنرمندان به‌عنوان عناصر بصری اصلی برای بیان «مظلومیت همراه با عظمت» به کار گرفته‌اند.

در بسیاری از این نقاشی‌ها پیکر فرزند شهید در آغوش مادر قرار دارد؛ گویی مادر نه با اندوه، بلکه با نوعی رضایت درونی، فرزند خود را تقدیم ارزش‌هایی کرده است که به آن‌ها باور دارد. در قاب‌های دیگر، مادران قاب‌عکس فرزند شهیدشان را در دست گرفته‌اند، یا در کنار گلزار شهدا با گلابدان‌هایی کوچک در حال غبارروبی و عطرافشانی دیده می‌شوند؛ تصویری که از سال‌های دفاع مقدس تا دوره معاصر، یکی از نمادهای ماندگار فرهنگ ایثار بوده است.

یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های تصویری در این آثار، پیوند مادران شهدا با عناصر قدسی است؛ پیوندی که ریشه در باوری عمیق دارد و توسط هنرمندان به‌شکلی نمادین بازتاب یافته است. حضور فرشتگان نورانی، تجلی نورهای الهی، یا نقش‌هایی از اهل‌بیت(ع)، به‌ویژه حضرت فاطمۀ زهرا(س) و حضرت امام حسین(ع)، بعدی معنوی و روحانی به این تابلوها می‌بخشد. در برخی آثار، مادر شهید در کنار حضرت زهرا(س) یا در سایه حمایت و تسلای ایشان به تصویر کشیده شده؛ روایتی بصری که نشان می‌دهد مادران شهدا در غم فرزند، خود را تنها نمی‌بینند و از الگوی مادری آسمانی الهام می‌گیرند.

این شیوه تصویرپردازی به‌ویژه در سال‌های جنگ و پس از آن، در مکتب نقاشی انقلاب و مقاومت تثبیت شد؛ جایی که هنرمندان تلاش داشتند نقش مادر را نه فقط به‌عنوان یک عنصر احساسی، بلکه به‌عنوان ستون معنوی جامعه ترسیم کنند. تابلوهایی با نورهای فرازمینی، نمادهای شهادت، و حضور آرام اما تأثیرگذار مادر، در مجموعه‌های هنری، موزه‌ها و نمایشگاه‌های مناسبت‌محور سال‌های اخیر به‌وفور دیده می‌شود.

در شب وفات حضرت ام‌البنین(س) بازخوانی این آثار نشان می‌دهد که هنرمندان ایرانی چگونه کوشیده‌اند روحیه صبر، وفاداری و ایمان مادران شهدا را در قالب نقاشی ماندگار کنند؛ تصاویری که امروز بخشی از حافظه بصری جامعه و سندی هنری از دوران مقاومت مردم ایران به شمار می‌رود.

منبع: فارس