انتشار اسناد محرمانه روسیه از کنفرانس تهران

آفتاب نو– بیش از هشت دهه پس از برگزاری کنفرانس تاریخی تهران، سازمان امنیت فدرال روسیه در اقدامی کم‌سابقه اسناد محرمانه‌ای را منتشر کرده است که پرده از پشت‌صحنه یکی از مهم‌ترین تجمعات رهبران جهان در میانه جنگ جهانی دوم برمی‌دارد؛ اسنادی که نشان می‌دهند چگونه پایتخت اشغال شده ایران در سال ۱۹۴۳ به محل ملاقات رهبران آمریکا، روسیه و انگلیس تبدیل شد.

ایران در جریان جنگ جهانی دوم، در تاریخ ۳ شهریور ۱۳۲۰ (۲۵ اوت ۱۹۴۱) به طور همزمان از شمال توسط ارتش سرخ شوروی و از جنوب توسط نیرو‌های بریتانیا اشغال شد و ارتش پهلوی با کمترین مقاومتی سلاح‌ها را رها کرده و پادگان‌ها را تحویل متفقین دادند.

تقریباً ۲ سال و ۳ ماه بعد از اشغال ایران، کنفرانس تهران (که اولین نشست سران متفقین با حضور روزولت، چرچیل و استالین بود) از ۶ تا ۹ آذر ۱۳۲۲ (۲۸ نوامبر تا ۱ دسامبر ۱۹۴۳) برگزار شد.

تهران؛ شهری که زودتر از همه انتخاب شد

به نوشته روسیا الیوم، روایت این اسناد از اوت ۱۹۴۳ آغاز می‌شود؛ زمانی که ژورف استالین، رهبر اتحاد جماهیر شوروی، تهران را به‌عنوان محل احتمالی کنفرانس سران سه‌گانه زیر نظر گرفت. تنها سه ماه بعد، در ۸ نوامبر، تصمیم نهایی گرفته شد و تهران رسماً به میزبان نشست استالین، فرانکلین روزولت و وینستون چرچیل تبدیل شد؛ نشستی که از ۲۸ نوامبر تا اول دسامبر برگزار شد و بعد‌ها به‌عنوان نقطه عطفی در جریان جنگ جهانی دوم شناخته شد.

مأموریت مخفیانه به تهران

اسناد تازه‌منتشرشده نشان می‌دهند که پیش از برگزاری کنفرانس، تیمی متشکل از افسران ارشد اطلاعات و ضدجاسوسی شوروی به‌طور محرمانه وارد تهران شده بود. مأموریت آنان روشن بود: بررسی دقیق امنیت پایتخت ایران. این گروه پس از چند روز رصد میدانی و آشنایی با شرایط، گزارشی مفصل با عنوان «درباره نتایج کار انجام‌شده در تهران» تهیه کرد؛ گزارشی که اکنون بخش‌هایی از آن منتشر شده است.

تشریح جزئیات امنیتی در گزارش محرمانه

در این گزارش، وضعیت سفارت شوروی در تهران و نیاز‌های امنیتی آن با جزئیات توصیف شده است؛ از وضعیت بنا‌ها گرفته تا محوطه اطراف، مسیر‌های رفت‌وآمد، نقاط استقرار نیرو‌های محافظ و حتی تمهیدات مربوط به برق و آب. تمام این اطلاعات در برنامه نهایی حفاظت از هیئت شوروی لحاظ شد.

مسئولیت اجرای این برنامه بر دوش «پیوتر فیدوتوف»، رئیس اداره دوم (ضدجاسوسی) NKGB، گذاشته شد؛ فردی که هم‌زمان مأمور تأمین امنیت داخل و اطراف سفارت و تهیه اطلاعات لازم برای استالین بود.

تهران آرام، اما تحت مراقبت

در بخش دیگری از این اسناد آمده است که تا نوامبر ۱۹۴۳ تهران شهری آرام بود. اما این آرامش نتیجه سلسله اقداماتی امنیتی در سال‌های پیش از کنفرانس بود. در اوت ۱۹۴۲، دولت ایران با استناد به اطلاعات سرویس‌های اطلاعاتی بریتانیا و شوروی، اعضای حزب «ملیون ایران» وابسته به آلمان را بازداشت کرده بود.

در ۷ سپتامبر ۱۹۴۳ نیز روزنامه ایزویستیا گزارش داد که یک شبکه گسترده جاسوسی و خرابکاری آلمان در ایران کشف شده است. فقط دو روز بعد، ایران رسماً به آلمان نازی اعلان جنگ داد.

در همان ماه اوت ۱۹۴۳، سرویس‌های ضدجاسوسی بریتانیا و شوروی موفق شدند باقیمانده شبکه اطلاعاتی آلمان را در تهران متلاشی کنند و آخرین افسر اطلاعاتی آلمان در پایتخت – فرانز مایر – را بازداشت کنند.

چرا آلمان‌ها نتوانستند زمان کنفرانس را کشف کنند؟

اگرچه رسانه‌های جهانی از احتمال دیدار استالین، روزولت و چرچیل خبر داده بودند، اما سرویس اطلاعاتی آلمان نتوانست تاریخ و محل دقیق این نشست را شناسایی کند. اسناد روسیه علت این ناکامی را «اقدامات هماهنگ امنیتی» توصیف می‌کنند؛ اقداماتی که از سوی دستگاه امنیتی شوروی و سرویس‌های اطلاعاتی متفقین اجرا شد.

در گزارش رسمی سازمان امنیت فدرال روسیه آمده است: «به لطف تدابیر گسترده دستگاه‌های امنیتی شوروی و سرویس‌های اطلاعاتی کشور‌های متحد، کنفرانس رهبران بریتانیا، اتحاد شوروی و آمریکا بدون هیچ حادثه‌ای برگزار شد.»

جمع‌بندی نهایی این اسناد نشان می‌دهد که سرویس‌های امنیتی شوروی مأموریتی «بسیار پیچیده» را با موفقیت کامل انجام داده‌اند؛ مأموریتی که با وجود تهدید‌های امنیتی متعدد، توانست امنیت سه رهبر جهان را در تهران تضمین کند.

منبع: فارس