علوم انسانی نیازمند تحول ساختاری است؛ از فشرده‌سازی برنامه‌ها تا سامان‌دهی رشته‌های میان‌رشته‌ای

کد خبر: ۲۸۹۱۰۸

تاریخ انتشار: چهارشنبه ۱۹ آذر ۱۴۰۴ – ۲۲:۲۹

به گزارش بهداشت نیوز در جلسه شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، دکتر سعیدرضا عاملی رئیس این شورا به چالش اساسی رشته‌های میان‌رشته‌ای در ساختار برنامه‌ریزی درسی کشور اشاره کرد و توضیح داد: در حال حاضر با این مشکل روبه‌رو هستیم که رشته‌هایی که در تقاطع چند حوزه علمی قرار دارند، مثلاً ترکیبی از ارتباطات و علوم شناختی، به چند کارگروه مختلف ارجاع داده می‌شوند.

وی گفت: در واقع، ما سال‌ها پیش باید کارگروهی میان‌رشته‌ای و کاربردی تشکیل می‌دادیم که بتواند با حضور اطراف‌داران موضوع، به‌سرعت در این حوزه‌ها تصمیم بگیرد. این کارگروه که اکنون شکل گرفته، در ابتدا برای پرداخت رشته‌های موجود با ویژگی میان‌رشته‌ای طراحی شده، اما در صورت ظرفیت‌سازی، می‌تواند برای رشته‌های پیشنهادی جدید نیز مأموریتی دریافت کند تا در فرآیند دسترسی و تصویب نیز یاری‌رسان باشد.

رئیس شورای تحول تأکید کرد که هدف، جایگزینی فرآیند کنونی که در آن رشته‌های چندوجهی به چندین جای مختلف ارجاع می‌شوند با سامانه‌ای یکپارچه و کارآمد است. به جای اینکه یک پرونده چندوجهی را به چند جا بفرستیم، می‌توانیم مستقیماً آن را به این کارگروه مرتبط ارجاع دهیم تا فرآیند تصمیم‌گیری شفاف‌تر و سریع‌تر باشد.

دکتر عاملی: تصویب ماده واحده برای الزام کارگروه‌ها به کارآمدسازی برنامه‌های درسی علوم انسانی

در ادامه جلسه شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، دکتر عاملی رئیس این شورا با تأکید بر اینکه هدف جلسه حاضر، ورود به محتوای تخصصی برنامه‌های درسی نیست، بلکه تصویب یک ماده واحده الزام‌آور برای کارگروه‌های شورا است، گفت: در این جلسه قصد داریم ماده‌ای را به تصویب برسانیم که کارگروه‌های تخصصی را موظف کند درباره کارآمدسازی برنامه‌های آموزشی رشته‌های علوم انسانی از طریق فشرده‌سازی هوشمند و ارتقای کیفیت کار کنند.

وی افزود که این اقدام، در واقع یک اقدام شکلی است که می‌تواند بدون دخالت عمیق در محتوای آموزشی، تغییرات ساختاری مثبتی ایجاد کند. مثلاً می‌توانیم ساختار آموزشی را از قالب دو ترم در سال به سیستم ترمی کوتاه‌تر (سه ترم در سال) تبدیل کنیم. در این حالت، حجم زمانی هر واحد آموزشی از ۱۷ ساعت به حدود ۱۲ ساعت کاهش یابد. چنین تغییری مستلزم بازنگری بنیادین در محتوا نیست، بلکه یک بازآرایی ساختاری است که می‌تواند به کوتاه‌شدن دوره‌ها کمک کند.

دکتر عاملی همچنین اشاره کرد که راه دیگری برای کارآمدسازی، بازنگری هدفمند در فهرست دروس است. ما دروسی داریم که تأثیر چندانی در تحقق اهداف رشته ندارند، چه در حوزه دروس عمومی، چه دروس پایه و حتی برخی دروس اختصاصی. با یک پالایش هوشمند می‌توانیم دروس کم‌اثر یا بی‌اثر را حذف یا جایگزین کنیم، بدون اینکه تعادل برنامه آموزشی را به‌هم بزنیم.

رئیس شورا با اشاره به مقاومت‌های فکری در برابر تغییر، توضیح داد: در علوم انسانی، طرحواره‌های ذهنی به‌قدری مستحکم هستند که حتی پیشنهاد تغییری ساده هم با مخالفت مواجه می‌شود. بعضی دوستان از حوزه روانشناسی یا حقوق معتقدند که کاهش دوره به سه سال امکان‌پذیر نیست. اما باید بدانیم که بهترین دلیل وقوع یک تحول، وقوع آن در دنیای واقعی است. کشورهایی مانند آلمان، که دوره کارشناسی آن‌ها پنج سال بود، امروز آن را به سه سال کاهش داده‌اند.

وی همچنین به چالش‌های فرهنگی و آموزشی در رشته‌های علوم انسانی اشاره کرد و گفت: ذهن دانشجوی امروز تیزتر شده است. استفاده از کلمات مترادف بدون افزودن ارزش مفهومی، یا تکرار واضحات در کلاس، دیگر قابل‌تحمل نیست. بسیاری از دانشجویان نخبه دیگر حوصله‌ی تدریس سنتی و غیرکاربردی را ندارند. البته این منتقدانه نیست؛ بسیاری از دروس و اساتید فراتر از این وضعیت هستند، اما این مسئله به‌عنوان یک چالش کلی قابل‌ملاحظه است.

در ادامه، دکتر عاملی به مزایای اصلی این تحول اشاره کرد: صرفه‌جویی اقتصادی برای خانواده‌ها و نظام آموزشی، ورود سریع‌تر دانشجویان به بازار کار با دانش پایه‌ای کاربردی و افزودن بُعد مهارتی به برنامه‌های درسی از طریق دوره‌های تخصصی یا کارورزی.

وی همچنین گفت که با توجه به بحث‌های آتی درباره اشتغال، پیشنهادی مطرح‌شده این است که هر رشته‌ای که کد شغلی مشخصی نداشته باشد، یا به‌صورت صریح و برنامه‌ریزی‌شده در آموزش آن، جنبه شغلی و کاربردی مدنظر قرارگرفته نباشد، باید درباره سرنوشت آن تجدیدنظر شود. البته برخی رشته‌ها ذاتاً بیشتر پایه‌ای و علمی هستند و هدفشان مستقیماً اشتغال نیست؛ اما این تفاوت باید از ابتدا روشن باشد.

مهدی فیروزان: امام موسی صدر؛ چهره‌ای گفت‌وگوگرا، مقاوم و پیشگام در هم‌آمیزی فرهنگ، دین و سیاست

در جلسه شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، مهدی فیروزان خواهرزاده امام موسی صدر و نماینده موسسه امام موسی صدر در گزارشی جامع از زندگی، اندیشه و کارنامه‌های این شخصیت برجسته اسلامی، امام موسی صدر را نه به‌عنوان یک چهره صرفاً سیاسی یا نظامی، بلکه به‌عنوان بنیان‌گذار مقاومت فرهنگی و اجتماعی معرفی کرد و گفت: امام موسی صدر در مواجهه با تهدیدات جهانی، به‌ویژه صهیونیسم، همواره بر این باور بود که برای حفظ کیان اسلامی–عربی، باید جامعه‌ای مقاوم، با بن‌مایه‌های گفت‌وگویی و فرهنگی ساخت، نه تنها در جبهه‌های نظامی، بلکه در عمق جامعه مدنی.

وی ضمن تأکید بر اینکه امام موسی صدر تاریخ شیعه را تاریخی از گفت‌وگوها می‌دانست، اضافه کرد: حتی در شرایط سخت فشار و دشمنی، راه گفت‌وگو را ترک نکرد و همواره تلاش کرد تا از طریق بنیادهای اجتماعی و دینی، فضای تعامل و همزیستی میان ادیان و مذاهب را تقویت کند.

فیروزان با اشاره به تأسیس مجلس اعلای شیعه در لبنان، گفت: این مجلس نخستین گام ساختاری‌ای بود که در آن، نمایندگان اهل سنت، مسیحیان و سایر اقلیت‌های دینی حضور داشتند. امام موسی صدر همچنین سرای الحوار را تأسیس کرد تا فضایی برای گفت‌وگو درباره مسائل دینی، اخلاقی و اجتماعی فراهم شود.

وی افزود که امام صدر بر وحدت شعائر دینی از طریق گفت‌وگوی علمی و فرهنگی تأکید داشت و با حضور در کلیساها، مساجد و مرکزهای دینی مختلف، به‌طور عملی نشان داد که وحدت اسلامی–مسیحی نه یک شعار، بلکه یک راهکار میدانی برای صلح است. روابط او با واتیکان، یونسکو و پارلمان اروپا نیز نشان از تلاش‌های جهانی او برای تصویرسازی مثبت از اسلام و شیعه دارد.

عضو موسسه امام موسی صدر خاطرنشان کرد که این شخصیت بزرگ با تأسیس هیئت نصرت الجنوب، به دفاع از لبنانی‌ها در برابر اشغال و تهدیدات نظامی پرداخت و با ایجاد کمیته ۷۷ نفره، از جنگ داخلی لبنان جلوگیری کرد. او همچنین با فشارهای سیاسی و دیپلماتیک، به آزادی زندانیان لبنانی کمک کرد و در میان سربازان مصری در سینا، سخنرانی‌هایی علیه اسرائیل داشت که روحیه مقاومت را در آنان تقویت می‌کرد.

وی همچنین به حضور امام موسی صدر در حوزه‌های علمیه نجف و قم اشاره کرد و گفت: در این مراکز، ایشان به بازنگری مبانی فقهی تشیع پرداخت و با علمای اهل تسنن همکاری کرد تا مبانی فقهی گفت‌وگو و وحدت را پایه‌ریزی کنند.

مهدی فیروزان درباره فعالیت‌های موسسه امام موسی صدر بیان کرد: انتشار کتاب گام به گام با امام موسی صدر که مجموعه‌ای از گفت‌وگوهای ایشان است و به‌عنوان کتاب سال حوزه انتخاب شده است. همکاری با یک محقق مسیحی در تدوین کتابی درباره اندیشه‌های امام صدر، که نمادی از ادامه روش گفت‌وگویی ایشان است. در دست تدوین بودن دانشنامه امام موسی صدر توسط تیمی از پژوهشگران قم و تهران، که شامل بخش‌های موضوعی مانند زن از دیدگاه امام و سایر محورهای فکری-اجتماعی ایشان است.

فیروزان تأکید کرد که هدف اصلی، مهندسی معکوس اندیشه امام موسی صدر است: ما قصد داریم مبانی، اصول و روش‌های عملیاتی ایشان را از منابع موجود استخراج کرده و به‌صورت ساختاریافته برای استفاده آموزشی، پژوهشی و رسانه‌ای آماده کنیم. وی از حاضران خواست تا در این مسیر، با حمایت علمی، مالی و پژوهشی، همراهی کنند.

دکتر عاملی: امام موسی صدر الگوی فاخر گفت‌وگو از خانواده تا فضای بین‌الادیانی است

دکتر عاملی رئیس شورا با تقدیر از سخنان مهندس مهدی فیروزان داماد امام موسی صدر، گفت: واقعاً سخنان ایشان چنان عمیق و آموزشی بود که گویی ما در یک کلاس درس نشسته‌ایم و درسی ارزشمند از زندگی، اندیشه و روش عمل امام موسی صدر آموختیم.

وی همچنین از حضور و سخنان خانم دکتر صدر تشکر کرد و گفت: پیش‌تر نیز از بیانات مفصل و پربار ایشان بهره بردیم. امروز هم، با اشاره به یکی از آثار منتشرشده تحت نظارت موسسه امام موسی صدر که با همکاری حرفه‌ای آقای دکتر جعفرآبادی و تیم نشر موسسه شکل گرفته—نشان دادند که چگونه می‌توان در حوزه نشر، آثاری الگوساز و مرجع منتشر کرد که فراتر از یک کتاب، پیامی فرهنگی و راهبردی داشته باشد.

دکتر عاملی افزود: علاوه بر این، دوستان در موسسه امام موسی صدر سازوکاری آموزشی نیز ایجاد کرده‌اند: کارگاه‌هایی برای آموزش فرهنگ گفت‌وگو که در آن، خانم صدر و همکارانشان زحمات فراوانی کشیده‌اند. این کارگاه‌ها نشان می‌دهد که گفت‌وگو یک مهارت است که باید آموخت و تمرین کرد.

وی با اشاره به اهمیت فزاینده گفت‌وگو در جامعه امروزی، گفت: واقعیت این است که یکی از دلایل اصلی افزایش طلاق در جامعه، ناتوانی در ارتباط و گفت‌وگوست. وقتی افراد با هم مشکلی دارند، به‌جای نشستن و گفت‌وگو، مستقیماً به سراغ طلاق می‌روند. اما فرهنگ گفت‌وگو و تعامل، می‌تواند بسیاری از این اختلالات را در سطح خانواده، جامعه و حتی میان ادیان و قوم‌ها برطرف کند.

رئیس شورا خاطرنشان کرد که امام موسی صدر در عمل این راه را پیموده بود: ایشان همواره فضا را به سمتی هدایت می‌کردند که اختلافات قومی، دینی و گروهی نه بهانه‌ای برای تفرقه، بلکه فرصتی برای درک متقابل و وحدت تلقی می‌شد.

دکتر عاملی سپس به کتابی که خانم دکتر صدر درباره گفت‌وگوهای امام موسی صدر با اعضا خانواده تحت عنوان “نه اینطور نیست بابا” و داستانی از زندگی شخصی ایشان را نقل کرد: در یکی از دوره‌های اقامت اجباری خانواده امام موسی صدر در پاریس، فرزندان ایشان نوارهای صوتی از گفت‌وگوهای خانوادگی را ضبط و برای اطرافیان می‌فرستادند. حتی در ساعات دیر شب—مثلاً نیمه‌های ساعت ۲—ایشان دور هم جمع می‌شدند و درباره مباحثی چون توحید، نبوت و مسائل اعتقادی گفت‌وگو می‌کردند، اما با زبان ساده و قابل فهم برای کودکان. این تعامل، نشان‌دهنده یک الگوی غنی از نحوه رابطه با اهل خانواده است که در آن، آموزش، عشق و گفت‌وگو در هم آمیخته‌اند.

وی در ادامه گفت: همین الگوی تعاملی است که امروز جامعه ما به آن نیاز دارد—نه فقط در روابط بین‌المللی یا سیاسی، بلکه از واحد کوچک‌ترین سلول جامعه، یعنی خانواده، آغاز می‌شود و تا سطح گفت‌وگوی بین روشنفکران، روحانیت، اقشار مختلف اجتماعی و سیاسی کشیده می‌شود.

دکتر عاملی اعلام کرد که پیشنهادی در دستور کار است ناظر بر اختصاص روزی به “روز گفتگو”، وی گفت: این پیشنهاد را با مشورت دکتر خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، تدوین کرده‌ایم و در صورت موافقت دوستان در این جلسه، مستقیماً به شورای فرهنگی عمومی ارسال خواهد شد، همراه با توضیحاتی درباره نقش بین‌دینی، بین‌قومی و بین‌ملیتی امام موسی صدر.

وی تأکید کرد: امام موسی صدر معتقد بود که هیچ تضادی وجود ندارد که قابل حل نباشد. اسلام ذاتاً فرهنگ صلح، آرامش و گفت‌وگوست؛ جنگ و مقاومت تنها در شرایطی تحمیل می‌شود که راه‌حل دیگری باقی نمانده باشد.

نهایی‌سازی طرح پیشنهادی درج عنوان «روز گفتگو» در تقویم رسمی کشور

در ادامه جلسه شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، دکتر عاملی طرح پیشنهادی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در خصوص درج روزی با عنوان «روز گفتگو» در تاریخ «۳۰ بهمن» در تقویم رسمی کشور را  به رأی گذاشتند که به‌اتفاق آراء مورد تأیید نهایی اعضای شورای تحول قرار گرفت. این طرح جهت تصویب نهایی برای شورای فرهنگ عمومی کشور ارسال خواهد شد. 

دکتر عاملی تأکید کردند: این پیشنهاد که مبتنی بر مدل فکری، اندیشه‌ای و روشی امام موسی صدر به‌عنوان «الگوی فاخر گفت‌وگو از خانواده تا فضای بین‌الادیانی» تنظیم‌شده نه‌تنها الگویی موفق برای حل تعارضات اجتماعی و سیاسی است بلکه به‌عنوان پیام‌آور احترام به تنوع دینی، قومی و فرهنگی می‌تواند در تقویت همبستگی ملی و جایگاه ایران در عرصۀ جهانی نیز نقشی حیاتی ایفا کند. ثبت این روز در تقویم رسمی می‌تواند گام مؤثری در ارتقای فرهنگ گفت‌وگو، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و تعامل میان فرهنگی باشد.

تاریخ ۳۰ بهمن در طرح پیشنهادی به دلیل تقارن با ۱۹ فوریه عنوان‌شده است که امام موسی صدر در چنین روزی در سال ۱۹۷۵ میلادی به دعوت پدران کلیسای کاتولیک کبوشیین در لبنان، منسک موعظۀ روزه را در کلیسای بیروت اجرا کردند. رخدادی بی‌سابقه در تاریخ روابط اسلام و مسیحیت که دیگر تکرار نشد و در جهان عرب و ایران نقطۀ عطفی محسوب می‌شود.

کارآمدسازی برنامه‌های آموزشی دوره کارشناسی رشته‌های علوم انسانی

در جلسه شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، دکتر کریم زاهدی، معاون سیاستگذاری و برنامه ریزی شورای ارتقا و تحول علوم انسانی به معرفی طرح کارآمدسازی برنامه‌های آموزشی دوره کارشناسی رشته‌های علوم انسانی پرداخت. وی با اشاره به تحولات فناورانه و گسترش روش‌های نوین یادگیری، بیان کرد که زمینه‌های لازم برای بازطراحی ساختار آموزش عالی و کاهش مدت زمان تحصیل فراهم شده است.

دکتر زاهدی تأکید کرد که این طرح بر اساس سه مدل اصلی فشرده‌سازی هوشمند، ۳+۱ و ترکیبی طراحی شده و هدف آن، کوتاه‌کردن دوره کارشناسی به سه سال همراه با حفظ و ارتقای کیفیت آموزشی است. وی افزود که اجرای موفق این طرح مستلزم بازنگری عمیق برنامه‌های درسی، توانمندسازی اساتید، توسعه زیرساخت‌های فناوری آموزشی، ایجاد نظام‌های اعتبارسنجی مناسب و همراهی فرهنگی و نهادی است.

همچنین، با استناد به تجربیات بین‌المللی، وی خاطرنشان کرد که کاهش دوره‌های کارشناسی در بسیاری از کشورها منجر به افزایش بهره‌وری، تسریع ورود به بازار کار و همترازی بین‌المللی شده است، اما موفقیت آن منوط به بازطراحی کیفی محتوای آموزشی و هماهنگی با سایر سطوح نظام آموزشی، به‌ویژه تحصیلات تکمیلی، است.

در پایان، دکتر زاهدی پیشنهاد کرد که این طرح در مرحله اول به‌صورت آزمایشی در برخی دانشگاه‌های منتخب اجرا و پس از ارزیابی نتایج، در صورت کارآمدی، در سطح ملی گسترش یابد.

کارگروه اشتغال شورای تحول: هماهنگی بین‌بخشی برای هم‌راستایی رشته‌های دانشگاهی و نیازهای بازار کار

در جلسه شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، گزارشی از فعالیت‌های کارگروه اشتغال ارائه شد. این کارگروه در ماه‌های اخیر با همکاری ۲۱ دستگاه اجرایی، بخش خصوصی، اصناف و اتاق‌های بازرگانی، گام‌هایی مؤثر در جهت شناسایی شکاف‌های بین رشته‌های تحصیلی و مشاغل واقعی برداشته است.

کارگروه تاکنون دو جلسه تخصصی در اردیبهشت و مهرماه برگزار کرده و سه مصوبه کلیدی از جمله تدوین نقشه راه اشتغال، پیشنهاد امضای تفاهم‌نامه سه‌جانبه بین سازمان اداری، وزارت کار و شورای تحول، و انجام پژوهشی با عنوان بررسی میزان به‌کارگیری رشته‌های تحصیلی در دستگاه‌های اجرایی را تصویب کرده است. همچنین، زیرگروهی با همکاری دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم تشکیل شده که منجر به تدوین برنامه عملیاتی در ۹ محور اصلی شده است.

در این گزارش همچنین اشاره شد که به‌دلیل عدم وجود آمار به‌روز و سامان‌یافته از وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان—به‌ویژه در بخش غیردولتی—و ناهماهنگی بین رشته‌های جدید دانشگاهی و ساختار شغلی دستگاه‌ها، ضرورت ایجاد ارتباط ساختاری بین سازمان‌های مرتبط بیش از پیش احساس می‌شود. فعالیت‌های کارگروه اشتغال در راستای تحقق این هماهنگی و تطبیق برنامه‌های آموزشی با تحولات فناورانه و نیازهای آینده جامعه است.