نوشیدنی رقصان؛ شربتی حاوی ماهی کوچولوی زنده که بعد از ماچا ترند شد

شایانیوز– نوشیدنی ژاپنی ماچا اخیراً در ایران و بسیاری از کشورها بسیار محبوب شده است اما اگر از نوشیدنی بشنوید که در آن ماهی‌های ریز و شفاف حرکت می‌کنند، فکر می‌کنید که آن هم ارزش امتحان کردن داشته باشد و در ایران مورد استقبال قرار  بگیرد؟ 

 در ژاپن، سنت‌های غذایی‌ای وجود دارد که نه ‌تنها برای تجربه‌گرخارجی غیرمنتظره و تکان ‌دهنده به نظر می‌رسند، بلکه حتی برای بسیاری از ژاپنی‌ها نیز واجد بار نمادین، فرهنگی و گاه مناقشه‌برانگیز هستند. در یکی از برجسته‌ترین این سنت‌ها، ماهی‌های بسیار کوچک و شفاف موسوم به شیروئو (shirouo) در نوعی نوشیدنی به‌ صورت زنده مصرف می‌شوند؛ رسمی که در زبان ژاپنی با عنوان اودوری‌گوی، به معنای «خوراک های رقصان»، شناخته می‌شود و به‌ ویژه در برخی مناطق جنوب غربی ژاپن، از جمله فوکوکا، بخشی از آیین غذایی فصلی بهار به شمار می‌آید.

شیروئو؛ ماهی شفاف و فلسفه  خوردن   موجودات زنده

شیروئو (shiro-uo) پدیده‌ای کم‌نظیر در زیست‌بوم آبی ژاپن است: ماهی‌ای بسیار کوچک، باریک و تقریباً شیشه‌ای، متعلق به گونهٔ Leucopsarion petersii، که حتی در بلوغ نیز شفافیت بدنی خود را حفظ می‌کند و معمولاً بیش از سیزده سانتی‌متر رشد نمی‌کند. این ماهیان در چرخهٔ زیستی خود از آب‌های شور به رودخانه‌های آب شیرین مهاجرت می‌کنند تا تخم‌ریزی کنند و پس از آن، زندگی‌شان به پایان می‌رسد؛ چرخه‌ای کوتاه، فشرده و کاملاً فصلی که سبب شده مصرف تازهٔ آن‌ها نه ‌تنها امری غذایی، بلکه رویدادی زمان‌مند و آیینی تلقی شود.

در سنت اودوری‌گوی، هدف صرفاً خوردن یک مادهٔ غذایی نیست، بلکه تجربه‌ای چندلایه از تازگی مطلق، مواجههٔ مستقیم با حیات، و نوعی تماس بی‌واسطه با طبیعت است. خودِ واژهٔ «اودوری‌گوی» که به ‌طور تحت‌اللفظی به «خوراکی که می‌رقصد» اشاره دارد، بیانگر آن است که موجود زنده در لحظهٔ مصرف هنوز در حال حرکت و جنبش است؛ مفهومی که در فرهنگ غذایی ژاپن، پیشینه‌ای دیرینه دارد و در مورد شیروئو، به شکلی شاخص و نمادین بروز یافته است.

بندر فوکوکا؛ جایی که بهار طعم می‌گیرد

در شهر بندری فوکوکا، مصرف شیروئو زنده بخشی از سنت غذایی و محلی فصل بهار محسوب می‌شود. از اواخر زمستان تا اوایل بهار، رستوران‌های محدودی ماهیان را مستقیماً و تازه از رودخانه‌های محلی صید کرده و در ظروف چوبی سنتی سرو می‌کنند. در این میان، رستوران‌ «ک» شهرت ویژه‌ای یافته‌ است؛ در ساحل شمالی کیوشو، رستورانی وجود دارد که فقط شیروئو عرضه می‌کند. این رستوران بعد از آنکه فصل صید این ماهی به پایان می‌رسد، کار خود را تا شروع فصل صید بعدی متوقف می‌کند. فصل مصرف این غذا اواسط فوریه تا شروع ماه آوریل است.

دیو لوری، منتقد رستوران و نویسنده‌ کتاب راهنمای سوشی، می‌گوید: «شیروئو یک ماهی شبیه به مارماهی است که به صورت سنتی در ژاپن مصرف می‌شده است، اما به صورت زنده. زیرا گوشت حیوان طوری است که اگر بلافاصله بعد از صید خورده نشود، فاسد می‌شود.»

دوری درباره‌ داستان پیدایش این نوشیدنی می‌گوید: «این شیوه‌ مصرف در حدود ۳۰۰ سال پیش در ژاپن شایع شده است. گفته شده که بعد از یک سیل ویرانگر در فوکوئوکا، حاکم به مردم دستور داده تا آثار سیل را تمیز کنند و در ازای آن از وی یک بشکه نوشیدنی مخصوص جایزه بگیرند. کارگران در حین کار، ماهی‌های shiro-uo را می‌بینند که بعد از پس روی آب سیل روی زمین افتاده اند. آن‌ها شروع به خوردن این ماهی‌ها به همراه نوشیدنی سنتی ژاپنی می‌کنند، و از آن پس خوردن این ماهی به این شکل در ژاپن رواج پیدا می‌کند.»

شیوه سرو کردن

یک کاسه‌ بزرگ با تعداد زیادی ماهی شیروئو به همراه تخم بلدرچین و یک بطری سرکه روی میز سرو می‌شود. تخم بلدرچین و سرکه را در یک کاسه‌ جداگانه با هم مخلوط می‌کنند؛ سپس با یک ملاقه ماهی‌های کوچک زنده را از داخل کاسه‌ بر می‌دارند و داخل ظرف سرکه و تخم بلدرچین می‌ریزند؛ از چاپستیک برای گرفتن ماهی‌ها و خوردنشان استفاده می‌کنند؛ و یا ظرف را سر می‌کشند.

برای بسیاری از ژاپنی‌ها و گردشگران، این تجربه نمادی از آغاز فصل تازه، پیوند با طبیعت و تداوم سنت‌هایی است که قرن‌ها دوام آورده‌اند؛ هرچند برای برخی دیگر، به‌ ویژه غیرژاپنی‌ها، چنین تجربه‌ای ممکن است شوکه ‌کننده یا حتی غیرقابل‌پذیرش باشد.

تجربه‌ای که فقط طعم نیست

بر اساس گزارش‌های گردشگری و منابع غذاشناسی، تجربهٔ اودوری‌گوی شیروئو بیش از آنکه به طعم محدود شود، یک تجربهٔ حسی کامل است. زمانی که ماهی‌های کوچک و زنده وارد دهان می‌شوند، حرکت آن‌ها بر روی زبان و سقف دهان حسی غیرمعمول و به ‌یادماندنی ایجاد می‌کند؛ حسی که برخی آن را «رقصیدن در دهان» توصیف کرده‌اند. این تجربه گاه با نوشیدنی‌هایی خاص همراه می‌شود تا هماهنگی بیشتری میان طعم، بافت و احساس کلی ایجاد شود.

میان سنت، اخلاق و بهداشت

همانند بسیاری از سنت‌های غذایی محلی، اودوری‌گوی نیز با واکنش‌های متفاوتی روبه‌روست. برای گروهی، خوردن ماهی زنده نماد نهایت تازگی، احترام به طبیعت و تداوم آیین‌های کهن است؛ در حالی که برای برخی دیگر، به ‌ویژه با نگاه‌های مدرن به حقوق حیوانات، این شیوهٔ مصرف چالش‌های اخلاقی جدی ایجاد می‌کند. حتی در خود ژاپن نیز اجماع کاملی دربارهٔ این سنت وجود ندارد و بخشی از جامعه ترجیح می‌دهد از آن فاصله بگیرد.

از سوی دیگر، به دلیل فصلی ‌بودن، کمیابی و خاص ‌بودن این تجربه، شیروئو زنده معمولاً در زمرهٔ خوراکی‌های لوکس یا دست‌کم غیرروزمره قرار می‌گیرد. گفته می‌‌شود هر لیوان از این نوشیدنی، حدود ۶۰ دلار قیمت دارد.

تجربهٔ شیروئو زنده تنها یکی از جلوه‌های متنوع و گاه شگفت‌انگیز آشپزی ژاپنی است؛  که در آن غذا نه صرفاً وسیله‌ای برای سیر شدن، بلکه بستری برای بیان هویت، فصل، تاریخ و رابطهٔ انسان با طبیعت به شمار می‌آید.