از امروز حجم مبنا در بخش عمده‌ای از بورس و فرابورس به یک کاهش می‌یابد؛ تصمیمی که می‌تواند سرعت کشف قیمت و نقدشوندگی را افزایش دهد. با این حال، این آزادی شامل همه بازارها نمی‌شود و برخی نمادها همچنان زیر محدودیت‌های سخت‌گیرانه باقی مانده‌اند.

حجم مبنا سال‌ها یکی از ابزارهای کنترلی بازار سرمایه بوده؛ ابزاری که با هدف مهار نوسانات و کنترل هیجانات وارد مقررات معاملاتی شد، اما به‌مرور به یکی از عوامل کندی بازار و قفل‌شدن معاملات تبدیل شد. کاهش یا حذف عملی آن، مطالبه‌ای قدیمی در میان فعالان بازار بود.

از امروز، این مطالبه در بخش بزرگی از بازار محقق شده است. با رسیدن حجم مبنا به یک سهم، عملاً هر معامله حتی در حجم پایین، می‌تواند اثر کامل خود را بر قیمت پایانی بگذارد. این تغییر، ساختار معاملات را وارد مرحله‌ای تازه می‌کند.

اما این آزادی کامل نیست. سیاست‌گذار ترجیح داده اصلاح را به‌صورت تدریجی اجرا کند و برخی بازارها را همچنان تحت محدودیت نگه دارد؛ تصمیمی که خود محل بحث و تحلیل است.

حجم مبنا کجا کم شد و کجا نه؟

بر اساس مقررات جدید، نمادهای پذیرفته‌شده در بازار اول و دوم بورس تهران و همچنین بازارهای اصلی فرابورس مشمول حجم مبنای یک سهم شده‌اند. 

این بخش‌ها شامل عمده شرکت‌های بزرگ، متوسط و شفاف بازار هستند؛ جایی که عمق معاملات بالاتر است و احتمال دستکاری قیمت کمتر.

در مقابل، بازار پایه فرابورس همچنان از این قاعده مستثناست. نمادهای بازار پایه، به‌ویژه در تابلوهای نارنجی و قرمز، کماکان با حجم مبنای بالاتر و محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تر معامله می‌شوند.

دلیل این تفکیک، ریسک بالاتر این نمادها، شفافیت کمتر اطلاعاتی و سابقه نوسانات شدید عنوان شده است.

به بیان ساده، بازار اصلی آزادتر شده، اما بازار پرریسک هنوز در چارچوب‌های کنترلی نگه داشته شده است.

اثر کوتاه‌مدت بر معاملات

در کوتاه‌مدت، انتظار می‌رود سرعت تعدیل قیمت‌ها در بورس افزایش پیدا کند. نمادهایی که پیش‌تر به‌دلیل حجم مبنای بالا، روزها در صف خرید یا فروش باقی می‌ماندند، حالا می‌توانند سریع‌تر به تعادل برسند.

این موضوع به‌ویژه برای سهم‌های کوچک و متوسط بازار اهمیت دارد؛ سهم‌هایی که نقدشوندگی آن‌ها پایین‌تر بود و حجم مبنا نقش مانع را بازی می‌کرد. کاهش حجم مبنا می‌تواند صف‌نشینی را کم‌رنگ‌تر و معامله‌گری را فعال‌تر کند.

در عین حال، احتمال نوسانات مقطعی در برخی نمادها وجود دارد؛ نه به‌دلیل هیجان جدید، بلکه به‌خاطر آزاد شدن فشاری که ماه‌ها در قیمت‌ها جمع شده بود.

تأثیر بر رفتار سرمایه‌گذاران

یکی از مهم‌ترین پیامدهای این تصمیم، تغییر رفتار معامله‌گران است. در بازاری که حجم مبنا بالا بود، بسیاری از فعالان ترجیح می‌دادند صبر کنند و در صف‌ها بایستند، چون می‌دانستند قیمت به‌سرعت تعدیل نمی‌شود.

با حجم مبنای یک سهم، این منطق تضعیف می‌شود.

قیمت‌ها سریع‌تر واکنش نشان می‌دهند و این موضوع نقش تحلیل را پررنگ‌تر و نقش صف را کم‌رنگ‌تر می‌کند.

در چنین فضایی، تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت و هیجانی، پرهزینه‌تر خواهد شد.

چرا بازار پایه هنوز آزاد نشد؟

نگه‌داشتن محدودیت‌ها در بازار پایه، نشان می‌دهد سیاست‌گذار همچنان نگران نوسانات غیرعادی و رفتارهای سفته‌بازانه در این بخش است.

تجربه سال‌های گذشته نشان داده برخی نمادهای بازار پایه، با کوچک‌ترین جریان نقدینگی دچار جهش یا سقوط‌های شدید می‌شوند.

به همین دلیل، حذف یک‌باره حجم مبنا در این بازار می‌توانست ریسک‌های نظارتی و حقوقی ایجاد کند. 

تصمیم فعلی بیشتر شبیه یک فاز آزمایشی است: آزادی در بازارهای اصلی، کنترل در بازارهای پرریسک.

حجم مبنا علت اصلی قفل‌شدگی بازار بود

علی مومنی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس گفت: کاهش حجم مبنا یک اصلاح ضروری بود. 

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: حجم مبنا در سال‌های اخیر بیشتر باعث قفل‌شدن بازار شده بود تا کنترل آن. حذف عملی آن در بورس و فرابورس اصلی، به کشف قیمت کمک می‌کند.

وی افزود: نگه‌داشتن محدودیت در بازار پایه تصمیم قابل‌درکی است؛ بازار پایه هنوز عمق و شفافیت لازم را ندارد. اگر این اصلاح بدون تفکیک انجام می‌شد، احتمال بی‌نظمی بالا می‌رفت.

آزادی بورس به همه‌گیر می‌شود؟

کاهش حجم مبنا به یک سهم، یکی از مهم‌ترین اصلاحات ریزساختاری بورس در سال‌های اخیر است؛ اصلاحی که می‌تواند نقدشوندگی را افزایش دهد و فرآیند کشف قیمت را واقعی‌تر کند.

با این حال، تصمیم سیاست‌گذار نشان می‌دهد مسیر اصلاحات هنوز محتاطانه است. 

بورس و بازارهای اصلی آزادتر شده‌اند، اما بازار پایه همچنان در چارچوب محدودیت باقی مانده است.

اینکه این آزادی به مراحل بعدی هم برسد یا نه، به رفتار بازار در هفته‌های آینده بستگی دارد./ فارس