همشهری‌آنلاین – پروانه بندپی: دل‌درد، نفخ، سوزش معده و تغییرات ناگهانی حرکات روده برای بسیاری از ما آشنا است. این مشکلات همیشه نشانه وجود یک بیماری نیستند؛ گاهی استرس و اضطراب عامل اصلی آن هستند. بسیاری از افراد ارتباط بین فشار روانی و مشکلات گوارشی را نمی‌دانند و دنبال یک بیماری در خود می‌گردند و سعی می‌کنند با مصرف داروهایی مثل رانیتیدین و اُمپرازول و ژلوفن و … آن را خوب کنند. در حالی که گاهی به جای دارودرمانی‌های خودسرانه، می‌توان با مدیریت درست استرس، اوضاع را تا حدی کنترل کرد.

مغز مضطرب و واکنش روده

دستگاه گوارش فقط یک سیستم مکانیکی برای هضم غذا نیست. معده و روده، شبکه‌ عصبی گسترده‌ای دارند که در پزشکی به آن «مغز دوم» گفته می‌شود. این شبکه به‌ طور مستقیم با مغز در ارتباط است و به احساسات، نگرانی‌ها و تنش‌های روانی واکنش نشان می‌دهد. در شرایط استرس و اضطراب، تعادل این ارتباط عصبی به هم می‌ریزد. به طوری که ترشح اسید معده می‌تواند افزایش یا کاهش پیدا کند، حرکات روده نامنظم می‌شود و فرد دچار علائمی مثل دل‌پیچه، نفخ شدید، یبوست یا اسهال می‌شود. حتی اگر از نظر ساختاری هیچ بیماری‌ای وجود نداشته باشد.

دکتر محمدحسین باقری، فوق تخصص گوارش و کبد در این زمینه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «استرس مزمن یا انباشته‌شده می‌تواند خودش را به شکل‌های مختلفی در دستگاه گوارش نشان دهد. مثل سوزش و درد معده به ‌دلیل افزایش حساسیت مخاط معده، نفخ و احساس پری مداوم حتی بعد از خوردن غذای کم، سندروم روده تحریک‌پذیر با علائمی مثل اسهال یا یبوست متناوب، تهوع، دل‌آشوبه و بی‌اشتهایی عصبی و همچنین تشدید علائم بیماری‌هایی مثل رفلاکس یا زخم معده.»

باقری اضافه می‌کند: «دردهای گوارشی ناشی از استرس واقعی هستند و این موضوع اصلا اغراق‌آمیز یا غیرعلمی نیست. واقعیت این است که بدن در شرایط فشار روانی، از مسیر گوارش پیام خطر می‌فرستد و گوارش درگیر می‌شود.»

این دردها نشانه فشار روانی است

کارشناسان معتقدند استرس در جامعه ایران اغلب مزمن و طولانی‌مدت است؛ فشارهای اقتصادی، بیکاری، ناامنی‌های شغلی، درآمد بسیار اندک، نگرانی‌های اجتماعی، قرار گرفتن مداوم در معرض اخبار منفی، ازدحام شهری و ترافیک همیشه سنگین از عوامل و دلایل مزمن شدن استرس در جامعه ایرانی است و زمانی که این فشارها تخلیه نشوند، بدن راه دیگری برای واکنش پیدا می‌کند و یکی از شایع‌ترین مسیرها، دستگاه گوارش است.

به گفته باقری بسیاری از بیماران زمانی به مطب مراجعه می‌کنند که ماه‌ها یا حتی سال‌ها با درد زندگی کرده‌اند؛ دردهای گوارشی که در معده، روده یا شکم حس می‌شوند، اما به اضطراب و فشار روانی خود توجهی نداشته‌اند. چون اکثرا نمی‌دانستند که این دو مورد با هم ارتباط مستقیم دارند. دردهای گوارشی مرتبط با استرس، نشانه‌ فشاری است که بدن دیگر توان پنهان ‌کردن آن را ندارد و بنابراین آلارم می‌دهد. تا زمانی هم که استرس و اضطراب جدی گرفته نشود، درمان‌های دارویی هم اغلب نتیجه‌ پایداری نخواهند داشت.»

این فوق تخصص بیماری‌های گوارش در عین حال تاکید می‌کند: «البته همه مشکلات گوارشی ربطی به استرس و اضطراب ندارند. مثلا علائمی مثل کاهش وزن بی‌دلیل، خون‌ریزی گوارشی، دردهای شدید شبانه یا کم‌خونی از علائمی هستند که نیاز به بررسی فوری پزشکی دارند. اما در مواردی که آزمایش‌ها طبیعی است، مدیریت استرس و تغییر سبک زندگی و در صورت نیاز روان‌درمانی می‌تواند نقش کلیدی در کاهش علائم داشته باشد.

بیشتر بخوانید؛

چطور استرس را مدیریت کنیم؟

اولین راه کنترل مشکلات گوارشی این است که ببینیم آیا استرس مزمن یا اضطراب داریم یا مشکل ما ربطی به استرس ندارد؟ و اگر داریم، عوامل محرک و همچنین راه‌های کنترل آن را یاد بگیریم و هر روز به کار ببندیم. روانشناسان می‌گویند ورزش سبک منظم ازجمله پیاده‌روی، یوگا و تمرینات کششی، نقش مؤثری در کاهش استرس و تنظیم حرکات روده دارد. همچنین تمرینات تنفس عمیق و مدیتیشن می‌توانند سیستم عصبی را آرام کرده و ترشح اسید معده و حرکات روده را متعادل کنند. تغذیه منظم، وعده‌های سبک غذایی و پرهیز از خوردن غذا در ساعات نامنظم هم می‌تواند اثر گوارشی استرس را کاهش دهد.

به گفته روانشناسان، فعالیت‌هایی مثل نوشتن فشارها و دغدغه‌های روزانه، شناسایی موقعیت‌های پراسترس و مشخص کردن اولویت‌ها هم می‌تواند به ما کمک کند تا استرس خود را بهتر مدیریت کنیم. وقتی فشارهای روانی شناسایی و کنترل شوند، بدن واکنش کمتری به آنها نشان می‌دهد و علائم گوارشی مانند دل‌پیچه، نفخ یا یبوست نیز کمتر بروز می‌کنند.

در مواردی که استرس شدید یا طولانی‌مدت باشد، مراجعه به روان‌شناس یا مشاور می‌تواند به شناسایی ریشه اضطراب و آموزش تکنیک‌های مقابله‌ای کمک کند. ترکیب این روش‌ها با حمایت اجتماعی از خانواده و دوستان، ایجاد زمان‌های استراحت و خواب کافی می‌تواند باعث کاهش دردهای گوارشی مرتبط با استرس شود.